Amaranth, Güney Amerika kökenli olan, ancak dünya çapında çeşitli iklimlerde yetiştirilebilen eski bir tahıl türüdür. 8.000 yıldan fazla bir süredir And Dağları’nda yerli halklar tarafından yetiştirilmiş ve buğday, mısır gibi temel gıdalardan biri olmuştur. Amaranth, Amaranthus cinsine ait bitkilerin tohumlarıdır ve yaklaşık 60 türü vardır. Yaprakları da tüketilebilen bu bitki, hem tahıl olarak hem de yeşil yapraklı sebze olarak kullanılabilir. “Süper gıda” olarak sınıflandırılan amaranth, besleyici profili, sağlık faydaları ve çok yönlü kullanımı nedeniyle günümüzde popüler hale gelmiştir.
Amaranth’ın Kullanım Alanları
- Gıda Olarak Kullanımı: Amaranth, geleneksel olarak un haline getirilerek ekmek yapımında, çorba, pilav, salata gibi yemeklerde kullanılır. Aynı zamanda, mısır gibi patlatılarak tüketilebilir.
- Yapraklarının Kullanımı: Yaprakları, ıspanak gibi yeşil yapraklı sebze olarak pişirilip tüketilebilir. Çorbalara, salatalara, güveçlere eklenebilir.
- Glütensiz Ürünlerde Kullanım: Amaranth, glütensiz olduğundan dolayı, glüten intoleransı olan kişiler için ekmek, pasta gibi ürünlerde kullanılabilir.
- Hayvan Yemi: Bazı yerlerde amaranth yaprakları ve sapları, hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.
- Kozmetik ve Cilt Bakımı: Amaranth yağı, cilt bakım ürünlerinde nemlendirici ve antioksidan özellikleri nedeniyle kullanılmaktadır.
Tarihi ve Kültürel Önemi
Amaranth, eski Aztekler, İnka ve Maya uygarlıkları tarafından kutsal bir gıda olarak kabul edilmiştir. Aztekler için amaranth, dini törenlerde de kullanılmış ve Tanrılara sunulmuştur. Bu nedenle, İspanyol işgali sırasında amaranth yetiştirilmesi yasaklanmış ve neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Ancak, yerli halklar arasında yetiştirilmeye devam etmiş ve modern zamanlarda yeniden popülerlik kazanmıştır.
100g İçin Amaranth’ın Besin Değerleri
Amaranth, yüksek protein içeriği ve çeşitli vitamin ve minerallerle dikkat çeker. 100 gram amaranth için tipik besin değerleri aşağıdaki gibidir:
Makrobesinler:
- Kalori: 371 kcal
- Protein: 14 g
- Karbonhidrat: 65 g
- Lif: 7 g
- Şeker: 1 g
- Yağ: 7 g
- Doymuş Yağ: 1.5 g
- Tekli Doymamış Yağ: 2 g
- Çoklu Doymamış Yağ: 3.5 g
Mikrobesinler:
- Kalsiyum: 159 mg (Günlük ihtiyacın %16’sı)
- Demir: 7.6 mg (Günlük ihtiyacın %42’si)
- Magnezyum: 248 mg (Günlük ihtiyacın %62’si)
- Fosfor: 557 mg (Günlük ihtiyacın %79’u)
- Potasyum: 508 mg (Günlük ihtiyacın %14’ü)
- Çinko: 2.9 mg (Günlük ihtiyacın %26’sı)
- Folik Asit: 82 µg (Günlük ihtiyacın %20’si)
- Vitamin B6: 0.6 mg (Günlük ihtiyacın %30’u)
- Vitamin E: 1.2 mg (Günlük ihtiyacın %8’i)
Amaranth’ın Faydaları
- Yüksek Protein İçeriği: Amaranth, özellikle lizin gibi temel amino asitleri içermesi nedeniyle yüksek biyoyararlanımı olan bir protein kaynağıdır. Bu, onu vejetaryen ve veganlar için değerli bir protein kaynağı yapar.
- Glütensiz: Glütensiz bir tahıl olduğu için çölyak hastaları ve glüten intoleransı olan kişiler için uygun bir besindir.
- Lif İçeriği: Yüksek lif içeriği sayesinde sindirim sağlığını destekler, bağırsak hareketlerini düzenler ve kolesterol seviyelerini düşürebilir.
- Mikrobesin Zenginliği: Kalsiyum, magnezyum, demir ve fosfor gibi mineraller açısından zengindir. Bu mineraller kemik sağlığını destekler, anemi riskini azaltır ve genel enerji seviyelerini artırabilir.
- Antioksidan Özellikleri: Amaranth, çeşitli antioksidanlar içerir. Bu antioksidanlar, serbest radikallerin neden olduğu hücre hasarını azaltmaya yardımcı olabilir, böylece kronik hastalıkların riskini düşürebilir.
- Kan Şekeri Kontrolü: Glisemik indeksi düşük olan amaranth, kan şekerini stabilize etmeye yardımcı olabilir. Bu da özellikle diyabet hastaları için yararlı olabilir.
Amaranth’ın Olası Zararları
- Oksalat İçeriği: Amaranth yüksek oksalat içeriğine sahiptir, bu da böbrek taşı oluşumuna eğilimli kişilerde dikkatli kullanılmasını gerektirir.
- Antinutrientler: Amaranth, fitat ve tanenler gibi antinutrientler içerebilir. Bu maddeler, demir ve çinko gibi minerallerin emilimini azaltabilir. Bu nedenle, amaranthı tüketmeden önce iyi bir şekilde pişirilmesi veya ıslatılması önerilir.
- Alerji Riski: Nadir de olsa bazı bireylerde amaranth tüketimine karşı alerjik reaksiyonlar gözlenebilir. Cilt döküntüleri, mide rahatsızlıkları ve nefes darlığı gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
Amaranth, yüksek besin değeri, sağlık faydaları ve çok yönlü kullanım alanları ile hem geleneksel hem de modern beslenme programlarında yer alması gereken bir tahıldır. Ancak, belirli sağlık durumları olan kişiler için dikkatli kullanılması gerekebilir. Uygun şekilde hazırlandığında, bu antik tahıl, dengeli ve sağlıklı bir diyetin önemli bir parçası olabilir.
