Çölyak Hastalığı

Lamia His Nisan 18, 2024

0 35 3 dakika okuma süresi

Çölyak, bağırsakların gluten adı verilen bir proteinle uyumsuzluğu olan bir sindirim bozukluğudur. Gluten, buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein bileşenidir. Çölyak hastaları, gluteni tükettiklerinde bağışıklık sistemi tarafından bağırsaklarına zarar veren bir reaksiyon geliştirirler.

Çölyak hastalarının bağırsaklarındaki ince bağırsak villus denilen küçük parmak benzeri yapılar, gluten tarafından tahrip edilir. Bu durum besinlerin emilimini engeller ve birçok sindirim sorununa neden olabilir. Çölyak hastalığı belirtileri arasında karın ağrısı, kronik ishal, kilo kaybı, yorgunluk ve bazen deri döküntüleri bulunabilir.

Çölyak hastalığı için tek etkili tedavi, gluten içermeyen bir diyete geçmektir. Bu, genellikle ömür boyu devam eden bir değişiklik gerektirir. Glutensiz bir diyet, semptomların kontrol altına alınmasına ve bağırsak hasarının iyileşmesine yardımcı olabilir.

Etyolojisi

Çölyak hastalığının temel etyolojisi genetiktir. Çölyak hastalarının çoğunda belirli genetik özellikler bulunur. Özellikle, insan lökosit antijen (HLA) genlerinin belirli varyantları, çölyak hastalığı riskini artırır. Ancak, sadece bu genetik yatkınlığa sahip olmak yeterli değildir. Hastalığın ortaya çıkması için genellikle çevresel tetikleyicilerin (örneğin, gluten tüketimi gibi) etkisi gereklidir.

Gluten içeren gıdaların tüketilmesi, bağırsaklarda inflamasyona neden olabilir ve genetik yatkınlığı olan kişilerde çölyak hastalığının belirtilerini tetikleyebilir. Bu nedenle, çölyak hastalığının etyolojisi, hem genetik faktörlerin hem de çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimini içerir.

Tanı Kriterleri

Klinik Belirtiler: Çölyak hastalığına sahip bir kişinin tipik semptomları, karın ağrısı, kronik ishal, kilo kaybı, yorgunluk, halsizlik gibi sindirim sorunları ve diğer belirtilerdir. Bu semptomlar, doktorlar tarafından dikkate alınır.
Kan Testleri: Çölyak hastalığı tanısında genellikle kullanılan bir kan testi, çölyak hastalığına özgü antikorları (örneğin, anti-gliadin antikorları, anti-endomisyum antikorları, anti-transglutaminaz antikorları) ölçer. Bu antikorlar, vücudun glutenle temasından sonra üretilir ve çölyak hastalığının bir göstergesi olabilir.
Doku Biyopsisi: Tanıyı doğrulamak için, genellikle endoskopi sırasında ince bağırsağın bir parçasından alınan bir doku örneği incelenir. Bu doku örneği, ince bağırsak mukozasındaki tipik değişiklikleri ve hasarı değerlendirmek için bir patolog tarafından incelenir. Çölyak hastalığında tipik bir bulgu, ince bağırsağın villus yapılarında hasar ve atrofi olmasıdır.
Gluten İçeren Diyetin Etkisi: Çölyak hastalığı tanısı konulurken, genellikle hasta gluten içeren bir diyet uyguluyorsa ve semptomları varsa, semptomların gluten içermeyen bir diyetle düzeldiğinin gözlemlenmesi de önemlidir. Bu, hastalığın çevresel tetikleyicisi olan glutenin rolünü daha net hale getirebilir.

Tedavisi ve Önlenmesi

Gluten İçeren Gıdalardan Kaçınma: Çölyak hastaları için en etkili tedavi, gluten içeren gıdalardan tamamen kaçınmaktır. Bu, glutenin bağırsaklarda hasara neden olmasını önler ve semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olur.
Glutensiz Diyet Uygulama: Glutensiz bir diyet, çölyak hastalarının sağlıklı kalmasını ve semptomlarını azaltmasını sağlar. Bu diyet, buğday, arpa, çavdar gibi gluten içeren tahılları ve bu tahıllardan yapılan ürünleri tamamen dışlamayı gerektirir. Bunun yerine, pirinç, mısır, quinoa gibi glutensiz tahıllar ve unlar tercih edilir.
Gluten İçeren Gıdaları Kontrol Etmek: Çölyak hastalarının, gluten içeren gıdaları tüketmekten kaçınmak için dikkatli bir şekilde gıda etiketlerini okumaları önemlidir. Gluten içeren bileşenler genellikle “buğday”, “arpa”, “çavdar”, “gluten”, “malt” gibi terimlerle belirtilir.
Beslenme Takviyeleri: Çölyak hastalarının bazı besin maddelerini yeterince emme yeteneği azalabilir. Bu nedenle, doktorlar tarafından önerilen vitamin ve mineral takviyeleri almak önemlidir. Özellikle, demir, kalsiyum, D vitamini, B vitaminleri gibi besin maddelerine dikkat edilmelidir.
Düzenli Kontroller: Çölyak hastaları, düzenli doktor kontrollerine gitmeli ve kan testleri gibi belirli testlerle sağlık durumlarını izlemelidir.

Gluten İçeren Besinler

Buğday ve Buğday Ürünleri:
- Ekmek
- Makarna
- Bulgur
- Bulgur pilavı
- Bisküvi
- Kraker
- Kek
- Çörek
- Pizza
- Kuskus
Arpa ve Arpa Ürünleri:
- Arpa unu
- Arpa ezmesi
- Arpa maltı
- Arpa içeren bira
Çavdar ve Çavdar Ürünleri:
- Çavdar ekmeği
- Çavdar unu
- Çavdar gevreği
Diğer Gluten İçeren Gıdalar:
- Bira ve biradan yapılan içecekler
- Kondisyonlu etler (bazı et ürünlerinde malt özü kullanılabilir)
- Soslar ve sos bazlı ürünler (bazı soslar ve hazır soslar içerisinde buğday unu veya malt özü bulunabilir)