Hiperaktivite ve dikkat eksikliği, genellikle bir arada görülen bir durum olan “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu” (DEHB) olarak bilinir. DEHB, genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkan, ancak yetişkinlikte de devam edebilen bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu durum, dikkat, dürtü kontrolü ve/veya aşırı aktivite düzeyindeki zorlukları içerir.
DEHB’nin belirtileri üç ana kategoriye ayrılır:
- Dikkat Eksikliği:
- Zorlukla odaklanma ve dikkati sürdürme,
- Görevleri tamamlamada zorlanma,
- Kolayca dikkatinin dağılması,
- Unutkanlık.
- Hiperaktivite:
- Duramama, sürekli hareket etme,
- Sessiz oturma veya beklemekte zorlanma,
- Sürekli konuşma veya aşırı derecede gevezelik yapma.
- İmpulsivite:
- Kontrolsüzce davranma, düşünmeden hareket etme,
- Bekleme sırasında dürtüsel davranışlar sergileme,
- Başkalarının sözünü kesme veya sabırsızlıkla beklememe.
DEHB’nin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, çevresel ve nörolojik faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkabileceği düşünülmektedir. DEHB, öğrenme güçlükleri, düşük özsaygı ve sosyal sorunlara neden olabilir. Ancak, erken tanı ve uygun tedavi ile bireylerin işlevselliği artırılabilir.
Beslenme ve DEHB
Beslenme, genel sağlık durumunu etkileyen önemli bir faktördür ve bazı durumlarda beslenme alışkanlıkları, hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi sorunlarda etkili olabilir. Ancak, DEHB’nin tam olarak nedenleri hala net değildir ve beslenmenin bu duruma etkisi konusunda kesin bir kanıt bulunmamaktadır. Bununla birlikte, bazı çalışmalar besin ve beslenme ile DEHB semptomları arasında potansiyel ilişkileri incelemiştir. İşte bu konudaki bazı genel gözlemler:
- Omega-3 Yağ Asitleri: Omega-3 yağ asitleri, özellikle balık yağlarından alınan EPA (eikosapentaenoik asit) ve DHA (dokosaheksaenoik asit), nörolojik fonksiyonlar üzerinde olumlu etkileri olduğu düşünülen önemli besin öğeleridir. Bu yağ asitlerinin, dikkat eksikliği ve hiperaktivite semptomlarını azaltmada yardımcı olabileceğine dair bazı araştırmalar bulunmaktadır.
- Balıklar ve Protein: Balık gibi protein kaynakları, özellikle tryptophan adı verilen bir amino asidi içerir. Tryptophan, serotonin adı verilen bir nörotransmitterin üretiminde rol oynar. Serotonin, ruh hali ve davranış üzerinde etkili olan bir kimyasaldır. Bu nedenle, protein açısından zengin besinlerin, genel nörolojik fonksiyonlara etkisi olabileceği düşünülmektedir.
- Renkli ve Şekerli Gıdalar: Bazı çalışmalar renkli ve şekerli gıdaların, özellikle çocuklarda, hiperaktiviteyi artırabileceğini öne sürse de, bu konuda genel bir görüş birliği bulunmamaktadır. Bu nedenle, renklendirici ve şeker içeren gıdaların DEHB semptomlarını tetikleyip tetiklemediği konusunda daha fazla araştırma gereklidir.
Unutulmamalıdır ki, DEHB bir nörogelişimsel bozukluktur ve genellikle çoklu faktörlerin bir kombinasyonu tarafından etkilenir. Beslenme, bu faktörlerden sadece bir tanesidir. Uzman bir sağlık profesyoneliyle görüşmek, bireysel durum ve ihtiyaçları değerlendirmek için önemlidir. Beslenme değişiklikleri yapılırken, dengeli ve sağlıklı bir beslenme düzeninin sürdürülmesi önemlidir.
Tedavisi Nasıl Yapılır?
- İlaç Tedavisi:
- Stimulanlar: Genellikle metilfenidat ve amfetamin tuzları gibi ilaçlar, DEHB semptomlarını kontrol etmek için sıklıkla kullanılır. Ancak, her bireyin tepkisi farklı olabilir ve ilaç tedavisi uzman bir doktor tarafından düzenlenmelidir.
- Non-Stimulanlar: Stimulanlara yanıt vermeyen veya yan etkileri nedeniyle kullanılamayan durumlarda, atomoksetin gibi non-stimulan ilaçlar tercih edilebilir.
- Bilişsel Davranış Terapisi (BDT):
- BDT, bireye düşünce ve davranışlarını anlama ve kontrol etme konusunda yardımcı olabilir. Özellikle DEHB’li bireylerde işlevselliği artırmak, problem çözme becerilerini geliştirmek ve dikkat süresini artırmak için kullanılır.
- Eğitim ve Destek Hizmetleri:
- Eğitim programları, öğretmenlere ve ebeveynlere DEHB ile başa çıkma stratejileri öğretebilir. Sınıf içinde ve evde destek sağlamak için özel eğitim ve öğrenme planları düzenlenebilir.
- Çevresel Düzenlemeler:
- DEHB’li bireylerin çevresini düzenlemek, örneğin sınıf düzenlemeleri veya ev düzenlemeleri, dikkatlerini sürdürmelerine yardımcı olabilir. Az uyarıcı bir çevre, odaklanmayı artırabilir.
- Aile Danışmanlığı:
- Aile üyeleri, DEHB ile başa çıkma stratejilerini öğrenmek ve birbirleriyle etkileşimde bulunma konusunda destek alabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisi için birçok alternatif veya tamamlayıcı tedavi bulunsa da, bu yöntemlerin etkinliği konusunda bilimsel konsensüs yoktur ve herkesin farklı yanıtlar verebileceği unutulmamalıdır. Bu alternatif tedavileri düşünmeden önce bir sağlık profesyoneli ile konuşmak önemlidir. İşte bazı yaygın alternatif tedavi yöntemleri:
- Diyet ve Beslenme Değişiklikleri:
- Omega-3 yağ asitleri (balık yağı, chia tohumu, keten tohumu gibi kaynaklardan),
- Protein açısından zengin besinler (örneğin, tavuk, balık, fasulye),
- Vitamin ve mineral takviyeleri (örneğin, çinko, demir, magnezyum).
- Nörofeedback (EEG Geri Bildirimi):
- Beyin dalgalarını ölçen ve bireylere bu bilgiyi geri bildiren bir biofeedback tekniği. Bu, bireyin dikkat ve öz kontrolü üzerinde olumlu etkiler sağlamaya çalışır.
- Akupunktur ve Akupressur:
- Bazı insanlar, akupunktur veya akupressurun stresi azaltmaya ve dikkati artırmaya yardımcı olabileceğini düşünmektedir.
- Bitkisel Takviyeler ve Homeopati:
- Ginkgo biloba, Panax ginseng gibi bitkisel takviyeler veya homeopatik ilaçlar, DEHB semptomlarını hafifletmeye yönelik olarak kullanılmaktadır. Ancak, bu konuda bilimsel destek sınırlıdır.
- Yoga ve Meditasyon:
- Stresi azaltmaya ve genel zihinsel odaklanmayı artırmaya yönelik olumlu etkiler sağlayabilir.
- Masaj ve Osteopati:
- Rahatlama sağlamaya yönelik manuel terapiler, DEHB semptomlarına karşı bir takım olumlu etkiler sağlayabilir.
İlgili Araştırma ve Makaleler
https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/172
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/48836.pdf
https://beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/219
https://dergipark.org.tr/en/pub/cbusbed/article/925366
https://www.beslenmevediyetdergisi.org/index.php/bdd/article/view/96
http://acikerisim.baskent.edu.tr:8080/handle/11727/6558
