Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB), tekrarlayan obsesyonlar (saplantılar) ve kompulsiyonlar (zorlantılar) ile karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. Obsesyonlar, kişinin istemsiz olarak zihnine gelen, rahatsız edici ve tekrarlayıcı düşünceler, dürtüler veya imgeler olarak tanımlanır. Kompulsiyonlar ise bu obsesyonların yarattığı rahatsızlığı azaltmak veya belirli bir olayın gerçekleşmesini önlemek amacıyla yapılan tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemlerdir.
Belirtileri Nelerdir?
OKB’nin belirtileri, obsesyonlar ve kompulsiyonlar olarak iki ana kategoriye ayrılabilir:
Obsesyonlar:
- Kirlenme veya bulaşma korkusu: Mikroplardan, kirden veya zararlı maddelerden korkma.
- Düzen ve simetri ihtiyacı: Eşyaların belirli bir düzende olmasına veya simetrik olmasına takıntı.
- Kötü düşünceler: Başkalarına zarar verme korkusu, uygunsuz cinsel veya dini düşünceler.
- Şüphecilik: Kapıların kilitli olup olmadığını, ocağın kapalı olup olmadığını tekrar tekrar kontrol etme ihtiyacı.
Kompulsiyonlar:
- Temizlik ve yıkama: Aşırı el yıkama, temizlik yapma.
- Kontrol etme: Kapıları, kilitleri, cihazları sürekli kontrol etme.
- Tekrarlama: Belirli kelimeleri veya eylemleri sürekli tekrarlama.
- Düzenleme: Eşyaları belirli bir şekilde düzenleme, düzeltme.
Tanı Kriterleri Nelerdir?
OKB tanısı genellikle bir psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından konulur ve DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) kriterlerine göre belirlenir. DSM-5’e göre OKB tanı kriterleri şunlardır:
- Obsesyonlar ve/veya kompulsiyonlar:
- Obsesyonlar:
- Kişinin istemsiz olarak zihnine gelen ve belirgin anksiyete veya sıkıntıya neden olan tekrarlayıcı düşünceler, dürtüler veya imgeler.
- Kişi, bu düşünceleri, dürtüleri veya imgeleri görmezden gelmeye veya bastırmaya çalışır.
- Kompulsiyonlar:
- Kişi, obsesyonlara tepki olarak veya katı kurallara göre tekrarlayıcı davranışlar veya zihinsel eylemler gerçekleştirir.
- Bu davranışlar veya zihinsel eylemler, anksiyeteyi azaltmak veya korkulan bir olayı veya durumu önlemek amacıyla yapılır; ancak bu davranışlar veya eylemler, gerçekçi olmayan veya aşırı bir şekilde yapılır.
- Obsesyonlar:
- Obsesyonlar veya kompulsiyonlar, kişinin günlük işlevselliğini veya sosyal yaşamını önemli ölçüde etkiler.
- Bu belirtiler, başka bir mental bozukluk, madde kullanımı veya genel tıbbi bir durum nedeniyle açıklanamaz.
Nelere Yol Açabilir?
OKB, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir ve çeşitli sorunlara yol açabilir:
- Sosyal izolasyon: Obsesyonlar ve kompulsiyonlar, sosyal ilişkileri bozabilir ve bireyin toplumdan izole olmasına neden olabilir.
- İşlevsellik kaybı: Günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmekte zorlanma.
- Depresyon: Uzun süreli OKB, depresyon gibi diğer mental bozuklukların gelişimine katkıda bulunabilir.
- Fiziksel sağlık sorunları: Örneğin, aşırı el yıkama nedeniyle cilt sorunları.
Ne Tür Obsesyonlar Vardır?
- Kirlenme ve bulaşma obsesyonları: Mikroplardan, kirden veya zararlı maddelerden korkma.
- Düzen ve simetri obsesyonları: Eşyaların belirli bir düzende olmasına veya simetrik olmasına takıntı.
- Saldırganlık obsesyonları: Kendine veya başkalarına zarar verme korkusu.
- Cinsel obsesyonlar: Uygunsuz cinsel düşünceler veya dürtüler.
- Dini obsesyonlar: Dini değerlere aykırı düşünceler veya eylemlerden korkma.
- Şüphe obsesyonları: Bir şeyleri unutma veya yanlış yapma korkusu.
Tedavisi Nasıldır?
OKB tedavisinde en yaygın kullanılan yöntemler şunlardır:
İlaç Tedavisi:
- Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRIs): Sertralin, fluoksetin, fluvoxamin gibi ilaçlar.
- Trisiklik Antidepresanlar (TCA): Klomipramin gibi ilaçlar.
Psikoterapi:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): OKB tedavisinde en etkili psikoterapi yöntemidir. Özellikle Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP) tekniği kullanılır.
- Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP): Kişinin korktuğu durumlara maruz bırakılması ve kompulsif davranışları yapmaktan kaçınması üzerine odaklanır.
Alternatif Tedavi Seçenekleri ve Destekleyici Tedaviler Nelerdir?
- Mindfulness ve Meditasyon: Kaygıyı azaltmada yardımcı olabilir.
- Akupunktur: Bu konuda özellikle kulak akupunkturu etkili ve destekleyicidir.
- Yoga ve Egzersiz: Stresi azaltabilir ve genel iyilik halini artırabilir.
- Beslenme ve Diyet: Sağlıklı beslenme, mental sağlığı olumlu etkileyebilir.
- Destek Grupları: Benzer sorunları yaşayan bireylerle deneyim paylaşımı, destek almayı kolaylaştırabilir.
- Aile Terapisi: Aile üyelerinin OKB’yi anlamasına ve destekleyici olmasına yardımcı olabilir.
OKB karmaşık ve yaşamı zorlayıcı bir durumdur, ancak uygun tedavi ve destekle belirtiler yönetilebilir ve bireyin yaşam kalitesi önemli ölçüde artırılabilir.
