Otizm Spektrum Bozuklukları (OSB), nörogelişimsel bozukluklar grubunda yer alır ve bireyin sosyal etkileşim, iletişim becerileri ve davranışlarında zorluklar yaşamasına neden olan bir durumdur. OSB, geniş bir yelpazede semptomları içerir ve bu nedenle “spektrum” olarak adlandırılır.
Tanı Kriterleri
DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition) tanı kriterlerine göre, Otizm Spektrum Bozuklukları şu ana başlıklar altında değerlendirilir:
- Sosyal İletişim ve Etkileşimde Bozukluklar:
- Sosyal-emosyonel karşılıklılıkta eksiklikler (örneğin, olağan konuşmaları sürdürme, duygusal paylaşımda bulunma, sosyal etkileşime girme ve sürdürme yeteneğinde zorluklar).
- Sosyal etkileşim için gerekli olan sözlü olmayan iletişim davranışlarında eksiklikler (örneğin, göz teması, yüz ifadesi, vücut dili).
- İlişkiler geliştirme, sürdürme ve anlama yetisinde zorluklar (örneğin, arkadaş edinme, hayali oyun oynama).
- Sınırlı, Tekrarlayıcı Davranışlar, İlgi Alanları veya Aktiviteler:
- Tekrarlayıcı motor hareketler, nesne kullanımı veya konuşma (örneğin, el çırpma, oyuncakları sıraya dizme, aynı kelimeyi veya cümleyi tekrar etme).
- Aynılıkta ısrar etme, rutinlere sıkı sıkıya bağlı olma veya ritüelize olmuş kalıpların olması (örneğin, günlük rutinlerde küçük değişikliklere aşırı derecede üzüntü).
- Yoğunluğu veya odaklanma derecesi açısından anormal derecede sınırlı ve sabit ilgi alanları (örneğin, belirli bir konuya aşırı ilgi).
- Duyusal reaktivite veya duyusal girdiye olağandışı tepkiler (örneğin, belirli seslere aşırı duyarlılık, belirli dokulara karşı tepkisizlik).
Çeşitleri
Otizm Spektrum Bozuklukları çeşitli alt türleri içerebilir, ancak DSM-5’te bu alt türler tek bir spektrum altında birleştirilmiştir. Bununla birlikte, yaygın olarak kabul edilen bazı alt türler şunlardır:
- Klasik Otizm (Otistik Bozukluk): En belirgin ve yaygın formdur. Sosyal iletişimde ciddi zorluklar, sınırlı ve tekrarlayıcı davranışlar, dil ve bilişsel gelişimde belirgin gecikmeler görülür.
- Asperger Sendromu: Dil gelişiminde belirgin bir gecikme olmaksızın sosyal etkileşimde zorluklar ve sınırlı, tekrarlayıcı davranışlar ile karakterizedir.
- Çocukluk Dezentegratif Bozukluğu: Çocuğun en az iki yıllık normal gelişimin ardından ciddi bir gerileme yaşadığı nadir bir bozukluktur.
- Pervazif Gelişimsel Bozukluk, Başka Türlü Adlandırılamayan (PDD-NOS): Tam olarak klasik otizm veya Asperger sendromu tanı kriterlerini karşılamayan, ancak belirgin gelişimsel bozukluklar gösteren çocuklar için kullanılır.
Etyoloji
Otizm Spektrum Bozukluklarının etiyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin karmaşık bir etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı düşünülmektedir:
- Genetik Faktörler:
- OSB’nin kalıtsal olduğu, aile içindeki yaygınlığı incelenerek anlaşılmıştır. Tek yumurta ikizlerinde otizm görülme olasılığı yüksek olup, kardeşlerde de artan bir risk söz konusudur.
- Spesifik genetik mutasyonlar ve kromozomal anormallikler (örneğin, Rett sendromu, Fragile X sendromu) OSB ile ilişkilendirilmiştir.
- Çevresel Faktörler:
- Gebelik sırasında maruz kalınan bazı enfeksiyonlar, toksinler ve beslenme yetersizlikleri.
- Doğum komplikasyonları ve prenatal stres.
- Ebeveyn yaşı (özellikle ileri baba yaşı) OSB riskini artırabilir.
Belirti ve Bulgular
Otizm Spektrum Bozuklukları olan bireyler arasında geniş bir yelpazede semptomlar görülür, ancak bazı yaygın belirtiler şunlardır:
- Sosyal Etkileşim Zorlukları: Göz teması kuramama, isimleri çağrıldığında tepki vermeme, sosyal oyunlara ilgi göstermeme.
- İletişim Problemleri: Konuşma gelişiminde gecikme, konuşulanları tekrarlama (ekolali), konuşmayı sosyal etkileşim için kullanmada zorluk.
- Tekrarlayıcı Davranışlar: El çırpma, dönen nesnelere aşırı ilgi, rutinlerde ısrar.
- Duyusal Hassasiyet: Belirli seslere, ışıklara veya dokulara karşı aşırı veya az tepki verme.
Tedavi
Otizm Spektrum Bozukluklarının tedavisi kişiye özgüdür ve genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tedavi seçenekleri şunları içerir:
- Davranışsal ve Eğitimsel Müdahaleler: Uygulamalı Davranış Analizi (ABA), erken müdahale programları, özel eğitim hizmetleri.
- Konuşma ve Dil Terapisi: Konuşma becerilerini geliştirmeye yönelik terapiler.
- Mesleki Terapi: Motor becerileri ve günlük yaşam aktivitelerini geliştirmeye yönelik terapiler.
- Farmakolojik Tedavi: Belirli semptomları (örneğin, irritabilite, hiperaktivite) yönetmek için kullanılan ilaçlar.
- Aile Eğitimi ve Desteği: Ebeveynlerin çocuklarına nasıl daha iyi destek olabileceklerini öğrenmeleri için eğitim programları.
Prognoz
Otizm Spektrum Bozukluklarının prognozu bireyden bireye büyük ölçüde değişir. Erken tanı ve müdahale, sosyal, akademik ve yaşam kalitesini artırabilir. Bazı bireyler bağımsız bir yaşam sürdürebilirken, bazıları yaşam boyu desteğe ihtiyaç duyabilir. İlerlemeler, bireyin IQ düzeyi, erken müdahale ve aile desteği gibi faktörlere bağlıdır.
Otizm Spektrum Bozuklukları, nörogelişimsel bir spektrum bozukluğu olup geniş bir yelpazede semptomlar ve şiddet dereceleri ile karakterizedir. Genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi sonucu ortaya çıkan bu bozukluğun tedavisinde erken tanı ve müdahale büyük önem taşır. Multidisipliner bir yaklaşım, bireylerin potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına ve yaşam kalitelerini artırmalarına yardımcı olabilir.
İlgili Araştırma ve Makaleler
https://dergipark.org.tr/en/pub/iuitfd/issue/9319/116454
https://www.academia.edu/download/41370615/A.MENGI1makalepdf.pdf
https://dergipark.org.tr/en/pub/gumussagbil/issue/39501/420282
https://dergipark.org.tr/en/pub/esosder/article/82887
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1701321
