“Uyku terörü” terimi, genellikle “kabus” veya “kabuslar” olarak da adlandırılan bir uyku bozukluğu olan “kabusların oluşturduğu korku durumu”nu ifade eder. Uyku terörü, uykunun derin evresinde meydana gelen bir uyku bozukluğudur. Bu durumda, kişi uyku sırasında ani bir şekilde uyanır ve yoğun bir korku, panik veya endişe hisseder. Bu durumda genellikle terleme, çığlık atma veya nefes alma zorluğu gibi fiziksel belirtiler de ortaya çıkabilir.
Uyku terörü, kabuslardan farklıdır. Kabuslar genellikle rüyanın sonunda veya uykunun hafif evrelerinde meydana gelirken, uyku terörü derin uyku sırasında meydana gelir. Uyku terörü yaşayan bir kişi genellikle olayı hatırlamaz veya hatırlamakta güçlük çeker. Bu durum çocuklarda daha yaygın olsa da yetişkinlerde de görülebilir.
Uyku terörü, genellikle stres, anksiyete, uyku eksikliği veya uyku düzenindeki bozukluklar gibi faktörlerle ilişkilendirilir. Tedavisi için uygun bir yaklaşım belirli durumlara göre değişebilir, ancak genellikle uyku hijyeni, stres yönetimi ve gerekirse tıbbi müdahale önerilebilir. Uyku terörü ciddi bir sağlık sorunu olabilir ve etkilenen kişinin bir doktora danışması önemlidir.
Etyolojisi
- Genetik Yatkınlık: Aile öyküsünde uyku terörü veya diğer uyku bozuklukları olan kişilerde uyku terörü gelişme riski artabilir.
- Stres ve Anksiyete: Yüksek düzeyde stres, kaygı veya psikolojik travmalar, uyku terörü riskini artırabilir.
- Uyku Düzeni Bozuklukları: Uyku düzenindeki bozukluklar, özellikle uyku sırasında derin evrelerde meydana gelen uyku bozuklukları, uyku terörüne zemin hazırlayabilir.
- Uyku Deprivasyonu: Yetersiz uyku almak veya uyku eksikliği, uyku terörü riskini artırabilir.
- İlaçlar veya Madde Kullanımı: Bazı ilaçlar veya madde kullanımı, uyku terörüne neden olabilir veya riskini artırabilir.
- Altta Yatan Tıbbi Durumlar: Bazı tıbbi durumlar veya hastalıklar, uyku terörünün ortaya çıkmasına katkıda bulunabilir.
Uyku terörü genellikle çocukluk çağında başlar ve genellikle ergenlik dönemine kadar devam eder, ancak yetişkinlerde de görülebilir. Çocuklarda daha sık görülmesine rağmen, yetişkinlerde de uyku terörü vakaları meydana gelebilir. Genellikle yaşla birlikte semptomlar azalabilir veya tamamen kaybolabilir. Ancak, bazı yetişkinlerde de devam edebilir. Uyku terörü, her yaş grubunda ve her cinsiyette görülebilir.
Belirti ve Bulgular
Uyku terörü, genellikle uyku sırasında derin uykunun başlangıcında veya birkaç saat içinde meydana gelir. Bu durum sırasında kişi uykusundan aniden uyanır ve yoğun bir korku, panik veya endişe hisseder. Uyku terörü semptomları arasında şunlar bulunabilir:
- Ani Uyanma: Kişi uykusundan aniden uyanır, genellikle terleme veya hızlı nefes alma gibi fiziksel belirtilerle birlikte.
- Yoğun Korku veya Panik: Kişi, uykusunda yaşadığı kabus benzeri olaylarla bağlantılı olarak yoğun bir korku veya panik hisseder.
- Otonomik Belirtiler: Terleme, çığlık atma, hızlı kalp atışı, titreme gibi otonomik sinir sistemi aktivasyonuna bağlı belirtiler ortaya çıkabilir.
- Kısa Süreli Bilinç Bulanıklığı: Uyku terörü yaşayan kişi, uyanık olsa da kısa süreli bir şekilde kafası karışık veya donuk hissedebilir.
- Zor Uyandırılma: Kişi, uyku terörü sırasında uyanmaya çalışan bir başkası tarafından zor bir şekilde uyandırılabilir.
Uyku terörünün tanı kriterleri genellikle Amerikan Psikiyatri Birliği’nin (APA) yayınladığı “Diyagnostik ve İstatistik El Kitabı: Akıl Hastalıklarının Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” (DSM-5) kriterlerine dayanır. DSM-5’e göre, uyku terörü tanısı için belirli kriterlerin karşılanması gerekir. Bu kriterler arasında:
- Uyku Terörü Episodları: Kişinin uykunun derin evresinde aniden uyanarak yoğun korku, panik veya endişe yaşadığı en az bir uyku terörü episodunun olması.
- Anımsama Zorluğu: Kişinin uyku terörü episodlarını hatırlamakta zorluk çekmesi veya hiç hatırlamaması.
- Gündüz Fonksiyonlarında Kısıtlama: Uyku terörü nedeniyle kişinin gündüz işlevlerinde kısıtlamalar yaşaması veya bu episodlar nedeniyle önemli sıkıntılar yaşaması.
- Diğer Bozuklukların Dışlanması: Uyku terörünün başka bir tıbbi veya psikiyatrik durumun bir sonucu olmadığının belirlenmesi için diğer olası nedenlerin dışlanması.
Bir kişinin uyku terörü tanısı konması için bu kriterlerin karşılanması gerekir ve tanı genellikle bir uyku uzmanı veya psikiyatrist tarafından yapılır.
Tedavisi
- Uyku Hijyeni: Uyku terörü semptomlarını azaltmak için uygun bir uyku ortamı sağlamak önemlidir. Bu, düzenli bir uyku programı oluşturmayı, uygun bir yatak ve yatak takımı kullanmayı, rahatlatıcı bir uyku ortamı oluşturmayı içerir.
- Stres Yönetimi: Stresin uyku terörü üzerinde olumsuz bir etkisi olabilir, bu nedenle stresi azaltmaya yardımcı olacak teknikler, örneğin derin nefes alma, meditasyon, akupunktur veya yoga gibi gevşeme teknikleri önerilebilir.
- Uyandırma Teknikleri: Uyku terörü sırasında kişiyi sakinleştirmek ve tekrar uykuya dalmalarına yardımcı olmak için uyandırma teknikleri kullanılabilir. Bu teknikler genellikle uykunun hafif evrelerinde gerçekleştirilir.
- Psikoterapi: Bazı durumlarda, uyku terörünün altında yatan psikolojik faktörlerle başa çıkmak için bireysel terapi veya danışmanlık faydalı olabilir.
- İlaçlar: Uyku terörünün tedavisinde genellikle ilaçlar kullanılmaz, ancak bazı durumlarda semptomları kontrol etmek için geçici olarak sedatif veya anksiyolitik ilaçlar reçete edilebilir.
- Uykunun Yapılandırılması: Bazı vakalarda uyku terörünü azaltmaya yardımcı olmak için uykunun yapılandırılması önerilebilir. Bu, uyku sırasında daha sıkı bir uyku programı oluşturmayı içerebilir.
İlgili Araştırma ve Makaleler
https://dergipark.org.tr/tr/doi/10.17827/aktd.346010
https://dergipark.org.tr/en/pub/aktd/article/339137
https://www.acarindex.com/pdfler/acarindex-5af847e7-f3cb.pdf
https://tuberktoraks.org/managete/fu_folder/2001-01/2001-49-1-175-182.pdf
