Yer fıstığı (Arachis hypogaea), baklagiller (Fabaceae) familyasına ait, kökeni Güney Amerika’ya dayanan bir bitkidir. Genellikle çerez olarak tüketilir, ancak aynı zamanda yağ üretiminde ve hayvan yemi olarak da kullanılır. Yer fıstığı, yer altındaki tohumları olan kabuklu meyveler verir. Diğer fıstıklardan farklı olarak, bitkisel bir protein kaynağıdır ve tohumlarının içinde yüksek oranda yağ içerir.
Yer Fıstığının Tarihi
Yer fıstığının kökeni Güney Amerika’ya dayanır. İlk yerleşimciler tarafından yaklaşık 3.500 yıl önce Peru’da ekildiği düşünülmektedir. Kolomb’un Amerika’ya seyahatinden sonra yer fıstığı, Avrupa ve Asya’ya yayıldı. 19. yüzyılın sonlarında, Amerika Birleşik Devletleri’nde ticari olarak üretilmeye başlandı. Modern tarım teknikleri ve genetik ıslah çalışmaları, yer fıstığının dünya genelinde yaygın bir ürün haline gelmesine katkıda bulunmuştur.
Yer Fıstığı Alerjisi ve Genetik Islah
Yer fıstığı alerjisi, ciddi ve yaşamı tehdit edici olabilir. Alerji, yer fıstığındaki belirli proteinlerin (Ara h1, Ara h2, Ara h3 gibi) bağışıklık sistemi tarafından yanlış tanınmasıyla ortaya çıkar. Bu proteinlere karşı oluşan aşırı bağışıklık yanıtı, histamin gibi maddelerin salınımına yol açar, bu da alerjik reaksiyonları tetikler.
Genetik ıslah çalışmaları, yer fıstığının tarımsal verimliliğini ve hastalıklara karşı direncini artırmak için yapılmıştır. Ancak alerjik proteinlerin azaltılması veya ortadan kaldırılması gibi çalışmalar henüz geniş çapta uygulamaya geçmemiştir. Çoğu ıslah çalışması, bitkinin hastalıklara ve çevresel streslere karşı dayanıklılığını artırmaya odaklanmıştır.
Besin Değeri (100g)
Yer fıstığı, hem makro hem de mikro besinler açısından oldukça zengin bir gıdadır. 100 gram yer fıstığının besin değeri şu şekildedir:
Makro Besinler:
- Kalori: 567 kcal
- Protein: 25.8 g
- Yağ: 49.2 g
- Doymuş Yağ: 6.28 g
- Tekli Doymamış Yağ: 24.43 g
- Çoklu Doymamış Yağ: 15.56 g
- Karbonhidrat: 16.1 g
- Lif: 8.5 g
- Şeker: 4.7 g
Mikro Besinler:
- Kalsiyum: 92 mg
- Demir: 4.58 mg
- Magnezyum: 168 mg
- Fosfor: 376 mg
- Potasyum: 705 mg
- Sodyum: 18 mg
- Çinko: 3.27 mg
- Vitamin E: 8.33 mg
- Vitamin B6: 0.348 mg
- Niasin: 12.07 mg
- Folat: 240 µg
Yer fıstığı ayrıca, antioksidanlar, polifenoller, flavonoidler ve resveratrol gibi biyoaktif bileşenler içerir.
Faydaları
- Protein Kaynağı: Yer fıstığı, bitkisel protein açısından zengindir. Kas kütlesi oluşturma ve onarma süreçlerinde faydalıdır.
- Sağlıklı Yağlar: Tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlar içerir. Bu yağlar, kalp sağlığını destekler ve kolesterol seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur.
- Antioksidanlar: İçerdiği polifenoller ve resveratrol gibi antioksidanlar, serbest radikallerle savaşarak hücre hasarını önler.
- Kalp Sağlığı: İçerdiği yüksek miktarda magnezyum, potasyum ve lif sayesinde, kalp-damar sağlığını korumaya yardımcı olur.
- Kilo Kontrolü: Lif ve protein içeriği yüksek olduğundan, tokluk hissi verir ve kilo kontrolünü destekler.
Zararları
- Alerjik Reaksiyonlar: Yer fıstığı alerjisi, anafilaksi gibi ciddi reaksiyonlara neden olabilir. Bu durum, yer fıstığı tüketiminde dikkatli olmayı gerektirir.
- Kalori Yoğunluğu: Yer fıstığı, yüksek kalorili bir gıdadır. Fazla tüketimi kilo alımına yol açabilir.
- Mikotoksin Riski: Uygun olmayan saklama koşullarında yer fıstığı, aflatoksin gibi mikotoksinlerle kontamine olabilir. Bu maddeler karaciğer hasarına ve kansere yol açabilir.
- Omega-6 Yağ Asitleri: Yer fıstığı, omega-6 yağ asitleri bakımından zengindir. Aşırı tüketim, omega-3/omega-6 dengesizliğine ve inflamatuar süreçlerin artmasına neden olabilir.
Yer fıstığı, besleyici değeri yüksek, çok yönlü bir gıdadır. Ancak alerji riski ve yüksek kalori içeriği göz önünde bulundurularak tüketilmelidir. Bilinçli tüketim ve uygun saklama koşulları sağlandığında, yer fıstığının sağlığa pek çok faydası vardır.
İlgili Araştırma ve Makaleler
https://dergipark.org.tr/en/pub/akademik-gida/article/818202
